گندم یکی از استراتژیک ترین کالاهای ایران به شمار می رود. طبیعی است که نگهداری از این کالا با اهمیت نیازمند برنامه ریزی خاصی است. در ایران گندم و آرد در سیلو، انبارهای مکانیزه و چادرها نگهداری می‌شود. اکنون در کشور ۱۸میلیون تن ظرفیت نگهداری آرد و گندم وجود دارد که ۱۳میلیون تن به‌طور مکانیزه و سیلو است. همچنین سیلوها شامل دو دسته بتنی و فلزی می‌شوند که در این گزارش به بررسی این دو نوع سازه پرداخته شده است.
در ادامه این گزارش محمود دیبایی، مدیرکل سیلوها و مدیرکل دفتر خدمات فنی و مهندسی شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران در وزارت جهاد و کشاورزی به پرسش‌ها پاسخ داده است. در ادامه متن کامل این گفت‌وگو درباره مقایسه انوع سیلوها، توجیه اقتصادی آنها در ایران را می‌خوانید.
چند نوع سیلو وجود دارد و کدام نوع کیفیت بهتری دارد؟
برای نگهداری مناسب گندم و آرد نیاز به سیلو در کشور داریم. این سیلوها در واقع فضاهای مناسبی هستند که گندم و آرد را به دور از گرما، رطوبت و حشرات نگهداری می‌کنند. این سیلوها شامل دو دسته بتنی و فلزی می‌شوند. سیلوهای بتنی همان سیلوهای سنتی و سیلوهای فلزی را سیلوی مدرن می‌نامند. در ایران سیلوهای بتنی کاربرد بیشتری دارند و توجیه اقتصادی هم با ساخت سیلوهای بتنی است.
سیلوهای بتنی بهترین نوع سیلوهای نگهداری آرد و گندم است. از جمله دلایلی که دنیا از ساخت و استفاده سیلوهای فلزی استقبال بیشتری کرد بحث توجیه اقتصادی است. سیلوهای فلزی در بیشتر نقاط دنیا توجیه‌پذیری اقتصادی دارند اما در ایران این طور نیست. در ایران به‌دلیل اینکه سیمان و میل‌گرد تولید مناسبی دارد، قیمت تمام‌شده سیلوهای بتنی با سیلوهای فلزی اختلاف چندانی ندارد. به این دلیل است که سیلوهای بتنی در دنیا توجیه اقتصادی ندارند اما هنوز هم در ایران عمده سیلوهای مورد استفاده بتنی هستند.
آیا تفاوت سیلوهای بتنی و فلزی فقط در قیمت است یا در موارد دیگری هم با یکدیگر تفاوت دارند؟
به‌طور کلی سیلوهای بتنی قوی‌تر از سیلوهای فلزی هستند. برای مقایسه کیفی سیلوهای بتنی و فلزی چند شاخص را باید با یکدیگر مقایسه کرد که شامل طول عمر، هزینه ساخت، گنجایش و مدت‌زمان نگهداری گندم و آرد می‌شود. در مقایسه سیلوهای بتنی با سیلوهای فلزی سیلوهای بتنی در این شاخص‌ها تراز بهتری را نسبت به سیلوهای فلزی کسب می‌کنند. به‌طور معمول عمر سیلوهای بتنی حدود ۶۰ سال است اما اکنون در برخی موارد سیلوهایی که در سال ۱۳۱۵ ساخته شده‌اند هم مورد استفاده قرار می‌گیرد، حال آنکه سیلوهای فلزی عمری حدود ۲۵ سال دارند.
یکی از مشکلاتی که سیلوهای فلزی در کشور ما دارند این است که عمده سیلوهای فلزی، وارداتی بوده‌اند و بخش خصوصی این سیلوها را وارد کرده‌اند. متاسفانه در واردات سیلوهای فلزی بخش خصوصی بیش از هر موضوعی بر قیمت تکیه کرده و بر این اساس سیلوهای فلزی که به کشور وارد شده‌اند در بیشتر موارد کیفیت مناسبی ندارند. عمده سیلوهای فلزی که به کشور وارد شده هنوز نو هستند و برخی مشکلات در آنها به وجود نیامده است اما در سال‌های آینده این سیلوها با مشکل روبه‌رو می‌شوند و دوباره در کشور باید سیلوهای مورد نیاز ساخته شود. در دنیا هنوز بهترین سازه‌هایی که برای نگهداری گندم وجود دارد سازه‌های بتنی هستند اما این سازه‌ها مشکل قیمت دارند. خوشبختانه بتن و میل‌گرد در ایران تولید ارزانتری نسبت به دیگر نقاط دنیا دارد. همچنین از دیگر موضوعات در زمینه سیلوهای فلزی و بتنی، این است که سیلوهای بتنی برای نگهداری آرد هم کیفیت بهتری دارند.
در سیلوهای فلزی از چه شیوه‌ای برای جلوگیری از نفوذ رطوبت استفاده می‌شود؟
کوتینگ، یکی از مرسوم‌ترین شیوه‌های جلوگیری از نفوذ رطوبت است که در سیلوهای فلزی هم از آن استفاده می‌شود. ورقه‌های فلزی که در سیلوها استفاده می‌شود، گالوانیزه است و ورقه‌های گالوانیزه به شیوه کوتینگ(نوعی عایق‌بندی) عایق می‌شوند. در سیلوهای فلزی مورد استفاده در ایران متاسفانه کوتینگ‌ها ضعیف هستند و مشکلاتی به وجود می‌آید. همچنین از دیگر مشکلاتی که در جلوگیری از ورود رطوبت و آب به سیلوهای فلزی به وجود می‌آید آلیاژهایی است که در ساخت این نوع سیلوها از آن استفاده می‌شود.
یکی از موادی که در ساخت سیلوهای فلزی به کار می‌رود سرب و روی است. اگر میزان سرب و روی آلیاژ بیش از حد مجاز باشد مشکلاتی در این زمینه ایجاد می‌کند. این مشکل در سیلوهای فلزی ایران هم وجود داشت؟
بله. متاسفانه در برخی سیلوها این مشکلات وجود داشتند. زمانی که آلیاژ این سیلوها به آزمایشگاه‌های معتبر کشور ارسال شد براساس جواب آزمایشگاه کشور مشخص شد که در برخی سیلوهای وارداتی آلیاژهای غیراستاندارد به کار گرفته شده است. وجود این آلیاژها گرفتاری‌های بسیاری را برای صاحبان سیلوها به وجود آورد اما با کمک بخش دولتی و مشاوره‌های فنی این مشکلات برطرف شد و این سیلوها به حالت استاندارد درآمدند. کوتینگ ازجمله محصولاتی است که مانع ورود رطوبت به سیلو می‌شود. این ماده در سطح سیلوها به ازای هر مترمربع بین ۴۵۰ تا ۶۰۰ گرم استفاده می‌شود. پس از اینکه کوتینگ روی سطح ورقه‌های گالوانیزه قرار گرفت از ورود رطوبت جلوگیری می‌شود.
یکی از شاخص‌هایی که در مقایسه سیلوهای بتنی و فلزی اهمیت دارد ظرفیت آنهاست، چه تفاوتی بین این دو نوع سیلو در این زمینه وجود دارد؟
به‌طور کلی ظرفیت سیلوهای بتنی بسیار بیشتر از ظرفیت سیلوهای فلزی است. همچنین از دیگر موضوعات مهم در این زمینه ابعاد ساخت است. محدودیتی که در ساخت سیلوهای فلزی وجود دارد بسیار بیشتر از محدودیت‌هایی است که در ساخت سیلوهای بتنی باید لحاظ شوند. در سیلوهای بتنی حتی تا قطر ۵۰متر هم عملیات ساخت انجام شده و مشکلی در این زمینه نبوده است اما سیلوهای فلزی این‌طور نیستند. براساس آیین‌نامه‌های موجود سیلوهای فلزی با قطر و طول حداکثر ۲۰ متر ساخته می‌شود. دلیل این آیین‌نامه‌ها مقاومت سیلوهاست. سیلوهای بتنی مقاومت بیشتری نسبت به سیلوهای فلزی دارند و به این دلیل است که سیلوهای بتنی بزرگ‌تر ساخته می‌شوند اما سیلوهای فلزی در ساخت با محدودیت‌های بسیاری به لحاظ مقاومت روبه‌رو هستند. همچنین سیلوهای بتنی تا ارتفاع ۷۰متر هم در دنیا ساخته می‌شود. در ایران سیلوهای بتنی تا ارتفاع ۵۰ متر ساخته می‌شوند.
چه دلیلی باعث می‌شود که سیلوهای فلزی در ارتفاع زیاد مقاومت بالایی نداشته باشند؟
سیلوهای فلزی در ارتفاع بالا مشکل مقاومت پیدا می‌کنند. همچنین سازندگان سیلوها برای اینکه مقاومت آنها را افزایش دهند باید از فولادهای مقاوم‌تری استفاده کنند. استفاده از فولاد مقاوم با آلیاژ خالص‌تر باعث می‌شود قیمت افزایش یابد و بر این اساس ساخت سیلوهای فلزی با ارتفاع بیشتر از ۲۰ متر توجیه اقتصادی ندارد.
اکنون ظرفیت سیلوهای کشور چقدر است؟
در ایران بخشی از سیلوها دولتی و بخشی خصوصی است. جمع ظرفیت کل سیلوهای کشور حدود ۱۸میلیون تن است. این ۱۸میلیون تن به تفکیک شامل ۱۳میلیون ظرفیت تن سیلوی فلزی و بتنی و انبارهای مکانیزه است. همچنین انبارهای چادری و غیرمکانیزه ۵میلیون تن باقی‌مانده را تشکیل می‌دهند. انبارهای چادری یکی از شیوه‌های استاندارد نگهداری محصولات است. این شیوه را امریکایی‌ها ابداع کردند و در ایران هم‌اکنون اجرا می‌شود. انبارهای چادری برای نگهداری کوتاه‌مدت محصولات شیوه مناسبی هستند اما هیچ محصولی را نمی‌توان بلندمدت در آنها نگهداری کرد.
یکی از موضوعاتی که در کیفیت سیلوها اهمیت دارد، زمان نگهداری محصولات است. سیلوهای بتنی و فلزی در مقایسه بر اساس این شاخص چطور هستند؟
در این زمینه نیز سیلوهای بتنی کیفیت مناسب‌تری نسبت به سیلوهای فلزی دارند. سیلوهای فلزی می‌توانند محصولات را تا ۶ ماه نگهداری کنند و این در حالی است که محصولات در سیلوهای بتنی تا ۲ سال هم نگهداری می‌شوند. یکی از مشکلاتی که در نگهداری محصولات در سیلوهای فلزی وجود دارد کوندانس شدن رطوبت در سیلو است. در مناطق رطوبتی سقف سیلوها بخار می‌گیرد و زمانی که این بخارها از مقدار مشخصی بیشتر می‌شود به طور قطره‌ای روی محصولات می‌ریزد. این موضوع علاوه بر اینکه کیفیت محصولات را کاهش می‌دهد در زمان نگهداری آنها هم مشکلاتی را ایجاد می‌کند. همچنین از دیگر مشکلاتی که در این زمینه ایجاد می‌شود کپک زدن سقف سیلوهاست.
آیا با عایق‌های رطوبتی در سیلوهای فلزی نمی‌توان ظرفیت بیشتری را در نگهداری محصولات ایجاد کرد؟
این کار شدنی است و در برخی کشورهای دنیا هم با استفاده از این شیوه‌ها سیلوهای فلزی را می‌سازند اما در ایران اگر بخش خصوصی بخواهد تا این حد هزینه ساخت سیلو کند، منطقی‌تر این است که سیلوهای بتنی بسازد. ساخت سیلوهای فلزی و عایق‌کاری آن، در کشور ما به دلیل اینکه سیمان ارزان است، نسبت به ساخت سیلوهای بتنی توجیه اقتصادی ندارد.
با احتساب اینکه زیرساخت‌های مناسبی برای سیلوهای بتنی در کشور وجود دارد، چرا سیلوهای فلزی وارد شدند؟
سیلوهای فلزی زمانی به ایران وارد شدند که ارز در ایران ارزان بود. در آن دوره با اینکه بخش خصوصی می‌دانست سیلوهای فلزی عمر کمتری نسبت به سیلوهای بتنی دارد اما با این حال ترجیح داد برای کسب سود کوتاه‌مدت سیلوهای فلزی را وارد کند. عمده سیلوهای فلزی در کشور هم ساخت بخش خصوصی است که متاسفانه کیفیت مناسبی ندارند. ترکیه در ساخت سیلوهای فلزی کشوری قوی نیست و ضعف‌های بسیاری دارد. همچنین بخش خصوصی ایران برای اینکه سیلوهای فلزی را وارد کند با سازندگان سیلو در ترکیه همکاری کردند. قیمت تمام‌شده ترکیه آن زمان برای بخش خصوصی ایران توجیه اقتصادی نداشت و طرف ترک از آن سطح کیفیت هم کاست تا بتواند با قیمتی که طرف ایرانی می‌خواهد تولید کند. در نتیجه این اتفاقات سیلوهای فلزی با کیفیت بسیار پایینی به کشور وارد شدند.
یکی از موضوعاتی که در ساخت سیلو اهمیت دارد مکان‌یابی است، آیا در این زمینه اقدامات مناسبی انجام شده است؟
مکان‌یابی برای ساخت سیلوها در کشور انجام شده بود و براساس آن مشخص بود که در چه نقطه با چه ظرفیت نگهداری نیاز به سیلو وجود دارد. از جمله مشکلاتی که مکان‌یابی را تا حد قابل‌توجهی تحت تاثیر قرار داد، مجوزهایی بود که از طرف دیگر نهادها داده شد. در برخی استان‌های کشور استانداری‌ها مجوزهایی صادر کردند که این مکان‌یابی را با مشکلاتی روبه‌رو کرد. اکنون ظرفیت سیلوهایی که در کشور وجود دارد بیش از میانگین تولید گندم است.
آیا سیلوداران به دلیل افزایش عرضه متضرر شده‌اند؟
امسال خوشبختانه این طور نشد. سال گذشته ۶میلیون تن گندم در کشور بیشتر تولید شد که آمار امسال اضافه می‌شود. به این دلیل امسال سیلوداران متضرر نشدند اما در صورتی که در سال‌های آینده برداشت گندم براساس پیش‌بینی‌های قبلی باشد سیلوداران با مشکلات بسیاری روبه‌رو خواهند شد.
شرکت فنی و مهندسی پارسیان سیلو با هدف تلاش در ارتقاء سطح علمی و کیفی مهندسی ، در زمینه طراحی معماری ، سازه و اجرای ساختمان های صنعتی و مسکونی در سال ۱۳۷۹ در اداره ثبت شرکت ها به ثبت رسیده است و توانسته با استفاده از کادر فنی مجرب و بکارگیری نرم افزارهای به روز مهندسی سهم بزرگی در طراحی تخصصی سازه های صنعتی خصوصا طراحی سیلو داشته باشد.
طراحی سیلوهای ذخیره گندم ،مشاوره ، نظارت و اجرای سازه های مرتبط با آن بخش مهمی از فعالیت های این شرکت را تشکیل می دهد ازآنجا که سیلوهای ذخیره گندم نقش استراتژیک در خود کفایی کشور دارد و ساخت و گسترش آن گامی ارزشمند جهت رفاه حال کشاورزان و مردم عزیز ایران میباشد، این شرکت تمام همت خودرا بر آن گذاشته تا با طراحی بهینه بر اساس آئین نامه های مصوب ایران و استفاده از آئین نامه های معتبر خارجی، نظارت، ارائه مشاوره و راهنمایی های لازم، کارفرمایان محترم را در این امر یاری نماید و در حد توان از صرف هزینه های اضافی که با اجرای طرح های ارائه شده توسط سازندگان خارجی به کارفرمایان تحمیل می گردد جلوگیری نماید.